گذري بر تلاوت ترتيل(1)

يکي از خلأهاي موجود در دوره هاي حفظ قرآن و آموزش قرائت ترتيل، عدم تسلط و آشنايي کافي مربيان با خصوصيات و ويژگي هاي انواع دوره هاي ترتيل قرآن و شيوه استفاده صحيح از آن ها در دوره هاي آموزش ترتيل است. اين امر باعث ايجاد نوعي پراکندگي و تشتت در قرائت ترتيل حافظان و مرتلين عزيز شده است. متأسفانه تاکنون هيچ الگوي مناسبي براي يادگيري قرائت ترتيل از سوي کارشناسان مربوطه يا اساتيد قرآن ارائه نشده است و مي توان ادعا کرد: تقريباً هريک از اساتيد، در دوره هاي مختلف از هر ترتيلي که بخواهند، بدون در نظر گرفتن نقاط ضعف يا قوت آن ها استفاده مي کنند.
به طور مثال: اگر کسي بخواهد قرائت ترتيل را فرا گيرد، ابتدا بايد از تلاوت ترتيل مصري ها، خصوصاً استاد محمد صديق منشاوي و يا محمود خليل الحصري و يا استاد عبدالباسط آغاز نمايد تا با قرائت عربي و اصيل ترتيل آشنا شود و اسکلت و خيمه تلاوت او در آن قالب شکل بگيرد. سپس از سبک هاي ديگر اساتيد ايراني يا سعودي براي تزيين آن قطعات استفاده نمايد.
حالا اگر فرض کنيم قاري در آغاز فراگيري سبک ترتيل بخواهد از اساتيد سعودي، خصوصاً شاطري، قحطاني، مطرود، سعد الغامدي، مشاري العفاسي و ... استفاده نمايد، بديهي است که نمي تواند پس از سال ها استماع و تمرين آن تلاوت ها، تلاوتي مطلوب و مورد پسند را ارائه دهد، زيرا زير بناي تلاوت ترتيل بايد با سبک هاي اصيلي مانند استاد منشاوي تشکيل گردد که نسبت به چهار رکن اصلي قرائت ترتيل، جامع و کامل است؛ يعني از لحاظ تجويد، وقف و ابتدا و صوت و لحن. معمولاً قاريان سعودي فقط از صداي نسبتاً جذابي برخوردارند و خود را ملزم به رعايت قواعد تجويد و وقف و ابتدا نمي دانند. از طرفي تلاوت ترتيل با سرعت متوسط تلاوت مي شود در حالي که اکثر قاريان سعودي بين ترتيل و تحدير تلاوت نموده اند که يکي از نقاط مهم ضعف آن ها به شمار مي رود.
شايد خوانندگان محترم فکر کنند که اصلاً سبک هاي سعودي ها مورد تأييد نيست. اما حرف اين است که قاري ابتدا بايد با استماع و تمرين تلاوت هاي قاريان مصري آشنا شود. پس از آن که توانست قرآن را طبق آن اسلوب تلاوت نمايد، تلاوت هاي مرتلين سعودي و حتي ايراني را گوش دهد و آن اسلوب مصري را تزيين نمايد. مثلاً از تحريرهاي استاد محمد ايوب در مقام رست و بيات در آخر قطعات سبک استاد منشاوي استفاده نمايد و يا نغمه چهارگاه را از استاد سعد الغامدي و شاطري استفاده نمايد. يا با توجه به اين که استاد منشاوي از نغمه نهاوند در طول تلاوت 30 جزء به صورت کامل استفاده نکرده است، مي تواند از استاد پرهيزگار و يا ساير اساتيد، اين نغمه را به آن چهارچوب مصري اضافه نمايد.
البته لازم به يادآوري است که براي شروع يادگيري سبک هاي ترتيل استاد محمد صديق منشاوي، حتماً از جزء اول و ابتداي سوره مبارکه حمد آغاز نماييد. زيرا ابتداي سوره حمد تا آيه 10 سوره مبارکه بقره را با نغمه بيات تلاوت نموده و از آيه 10 به بعد وارد نغمه رست مي گردد. از آن جايي که شروع تلاوت ترتيل بايد از نغمه بيات يا رست باشد، پس بهتر است از ابتداي قرآن گوش داده شود و از طرفي با توجه به اين که استاد پرهيزگار، آيات اوليه سوره بقره يعني تا آيه 15 را به سبک نغمه بيات و نزديک به استاد منشاوي و حصري تلاوت نموده، مرتلين عزيز مي توانند اين بخش را به تلاوت استاد پرهيزگار گوش دهند و از روش اجرايي ايشان استفاده نمايند. گفتني است که استاد پرهيزگار تمام آن چه را استاد منشاوي در نغمه بيات اجرا کرده اند، تلاوت نموده است. به علاوه چهار قطعه زير که اختصاص به خودشان دارد که مرتلين گران قدر مي توانند از آن استفاده نمايند. قطعات افتراقي استاد پرهيزگار با استاد منشاوي
1.الذين يؤمنون بالغيب ... آيه سوم سوره بقره، خصوصاً نحوه شروع سبک الذين که متفاوت با استاد منشاوي است و مرتلين در تلاوت مي توانند از آن استفاده نمايند.
2. إن الذين کفروا ... آيه ششم که سبک آن متفاوت با استاد منشاوي بوده و از آن به عنوان قطعه اي مستقل مي توان استفاده نمود.
3. يخادعون الله و الذين آمنوا... خصوصاً سبک والذين آمنوا که ويژه استاد پرهيزگار است و مي توان از آن استفاده نمود.
4. في قلوبهم مرض فزادهم الله مرضاً: که از روش اوج بيات استاد مصطفي اسماعيل استفاده نموده و به عنوان يکي از زيباترين قطعات مقام بيات است که مرتلين عزيز مي توانند از آن هنگام تلاوت استفاده نمايند.
منبع: نسيم وحي، شماره 23.

ae